Hoe consumeer je in het belang van het klimaat?

Onze huidige levensstijl vinden we heel normaal, maar helaas put het wel de aarde uit. De immense productie die nodig is om onze honger naar spullen te stillen veroorzaakt veel uitstoot van broeikasgassen, gigantische bergen met afval en steeds meer grondstoffen. In ons deel van de wereld is alles kunnen kopen vanzelfsprekend, maar dat is niet altijd zo geweest. Stel dat je daar iets aan wilt doen, wat is dat dan? Een logisch antwoord lijkt om duurzame of ‘groene’ spullen te kopen. Toch is dat niet het antwoord. Onze consumptie van spullen moet anders, niet per se duurzaam. In dit artikel lees je daar meer over.

Onze consumptie put de aarde uit

In de 20ste eeuw is het gebruik van grondstoffen wereldwijd verachtvoudigd (Krausmann et al. 2009; UNEP 2011). Het zijn vooral de rijke landen, waaronder dus ook Nederland, die hieraan bijdragen. Die vraag naar grondstoffen zal zonder ingrijpende aanpassingen alleen maar verder groeien. Naar verwachting lopen er in 2050 namelijk zo’n 10 miljard mensen rond op aarde, maar belangrijker nog, ons productie en consumptie systeem is Take-Make-Use-Lose. Simpel gezegd een wegwerpeconomie. We nemen materialen uit de aarde, maken ervan wat we willen, gebruiken dat een tijdje en dan gooien we het weer weg. Daardoor blijft de vraag naar nieuwe grondstoffen groeien.

Combineer deze stijgende vraag naar grondstoffen en onze wegwerpcultuur met een economie waarin groei centraal staat en we zijn op weg om de aarde uit te putten. We zouden eigenlijk 1,6 aarde nodig hebben met onze huidige vraag. En dan komen er nog meer mensen bij. Het is echt noodzakelijk dat we veranderen.

Consumeren zit diep verweven

Consumptie veranderen is niet eenvoudig, het zit op verschillende manieren diep verweven in de mens. Als individu bepaalt consumptie onze sociale status en identiteit. Groot wonen of rijden toont succes, vakantie en uniek reizen toont dat je een wereldontdekker bent, uitbundige feestjes laten zien dat je sociaal bent en een levensgenieter, koffietentjes afgaan en de nieuwste restaurants uitzoeken laat zien dat je hip bent. Uiteindelijk voeden we op social media onze identiteit met unieke ervaringen en spullen. Sociale status is in onze maatschappij vooral materialistisch.

Dat komt deels ook door het systeem dat we hebben gekozen om in te leven. Kapitalisme en neoliberalisme drijven op economische groei. En die meten we in consumptie. ‘Het gaat goed met Nederland’ koppelen we aan economische groei. Deze samenleving is gebaseerd op status en geld. Het individu moet vrij zijn en opzoek gaan naar genot, geluk, voortgang en welzijn via het aanschaffen van alsmaar nieuwe spullen. Tegelijk bestaat het leven uit concurreren met elkaar (winnaars en verliezers) en ontbreekt een gemeenschappelijk doel. Moegestreden belonen we onszelf keer-op-keer met materialistisch genot. Kortom, onze levensstijl heeft consumeren in de genen zitten.

Het rebound effect betekent dat een aanpassing in gedrag om duurzamer te consumeren leidt tot ander gedrag dat uiteindelijk de CO₂-uitstoot verhoogt.

Duurzaam consumeren is niet de heilige graal

Heb je duurzame voornemens? Dan ligt het voor de hand om bewuster en duurzaam te gaan consumeren. Je gaat kleding kopen met een duurzaam keurmerk, van merken die oprecht duurzaam zijn, je eigen energie opwekken en naar winkels die bewust met alle processen omgaan. Onderzoek van H. Reimer laat echter zien dat deze stap niet eenvoudig tot de gewenste verandering leidt. Er treedt geregeld een rebound effect op. Wat is dat rebound effect en wat is het gevolg?

Het rebound effect betekent dat een aanpassing in gedrag om duurzamer te consumeren leidt tot ander gedrag dat uiteindelijk de CO₂-uitstoot verhoogt. Stel je plaatst zonnepanelen en een warmtepomp, maar vervolgens zet je vaker de verwarming aan en stookt dus meer. Of je besluit voortaan alleen nog duurzame producten te kopen. Dit geeft je een goed gevoel en ongemerkt koop je meer producten dan dat je voorheen had gedaan. Duurzaam consumeren kan ook tot een indirect rebound effect leiden. Je maakt je huis energiezuiniger of ziet in dat je minder vaak wilt stoken, maar besteedt het bespaarde geld vervolgens aan een extra vliegtrip.

Kortom, het is zeker goed om bewuster te consumeren, maar wees ervan bewust dat dit net per se altijd leidt tot de grote veranderingen in ons gedrag die nodig zijn om klimaatverandering te beperken.

Een circulaire economie biedt oplossingen

Ok, consumeren en het achterliggende systeem van economische groei zitten dus diep verweven. Hoe kunnen we dat veranderen om te zorgen dat onze huidige consumptie de aarde niet uitput? Kate Raworth geeft met Doughnut Economics een manier van denken die een oplossing biedt. Weg met de oneindige groei. Het is een verouderde manier van denken uit de jaren ’50 die niet houdbaar is. Het is tijd om ons economisch systeem te veranderen. Een balans tussen het welzijn van de aarde en de mens is essentieel. Hoe we dat bereiken? Door af te stappen van de lineaire groei in het huidige economisch systeem en over te gaan op een circulaire economie. Volgens Raworth ‘A regenerative and distributive system.’ Dat betekent dat er verbinding is met anderen én met de natuur. Onze economische activiteiten draaien dus op herstel van de natuur en verdeling van welvaart.

Volgens Raworth is het bijvoorbeeld belangrijk dat we materialen blijven hergebruiken, niet weggooien. In een circulaire is het de R-ladder die aangeeft hoe we spullen maken en gebruiken. De belangrijkste R-woorden staan bovenaan waarmee dus minder essentieel is. Preventie is dan ook het allerbelangrijkste wat ons te doen staat.

1. Refuse en Rethink: Maak producten overbodig die niet nodig zijn.
2. Reduce: Vermindering van productie en consumptie met efficiënter gebruik.
3. Reuse: Hergebruik van afgedankte producten met behoud van functie, zoals tweedehands.
4. Repair: Een bestaand product repareren voor gebruik met hetzelfde doel.
5. Refurbish: Opknappen of moderniseren van een oud product.
6. Remanufacture: Onderdelen van een afgedankt product gebruiken in nieuw product met zelfde functie.
7. Repurpose: Het product of onderdelen gebruiken voor een nieuw product met andere functie.
8. Recycle: De materialen verwerken tot grondstoffen met dezelfde of mindere kwaliteit.
9. Recover: Verbranden van materialen met energieterugwinning. 

Zo consumeren we in een duurzame wereld

Het is duidelijk dat de consumptiemaatschappij en ons economisch systeem moeten veranderen. En de oplossingsrichting van Raworth gaat helpen bij het neerzetten van een nieuw systeem. Dat klinkt ver weg en abstract. Hoe kunnen we dat concreet maken zodat we vandaag anders gaan consumeren? Uiteraard is het goed om stil te staan bij wat je koopt. Liever groen, duurzaam of bewust, dan doorgaan met onze huidige consumptie waarin plastics oneindig lang op grote afvalstapels komen te liggen. Wees je wel bewust van het feit dat je daarmee je CO₂-voetafdruk niet altijd verlaagt.

Met de volgende tips maak je impact op klimaatverandering:

1. Minder: koop minder en stel jezelf vaker de vraag of een aankoop nodig is.
2. Langere levensduur: doe langer met je spullen en kies voor een lange levensduur.
3. Huur of leen: kies vaker om een product te huren of lenen van iemand.
4. Repareer: laat je spullen maken, of doe het zelf, voordat je iets nieuws koopt.
5. Energiezuinig: heb je een nieuw product nodig kies dan meteen voor energiezuinig.
6. Refurbished: denk vaker aan een refurbished versie in plaats van nieuw.
7. Tweedehands: kies vaker voor tweedehands via vrienden, familie of een winkel.

Ons gedrag veranderen als het gaat om consumeren zal niet eenvoudig zijn. Kopen geeft een blij en gelukkig gevoel, maar we zijn vervallen in een samenleving dat drijft op materialisme en consumentisme. Dat is onvoldoende om onszelf een volwaardig bestaan te laten ervaren. De kracht van een samenleving zit in het geven van een betekenisvol leven, en zinvolle relaties met anderen, gemeenschapszin. In onze samenleving zijn burgers verandert in consumenten. Laten we niet alleen anders gaan consumeren, maar ook gezondheid, onderwijs, cultuur, rechtvaardigheid, milieu en het leveren van echte toegevoegde waarde weer terugbrengen. In een volwaardige samenleving draait niet alles om spullen.

Bronnen:

• PBL – Mogelijke doelen voor een circulaire economie
• PBL – Integrale circulaire economie rapportage
• Kate Raworth – Doughnut Economics
• Jason Hickel – Less is more
• Krausmann, et al – Growth in global materials use
• Reimer, et al – Indirect rebound effects on the consumer level