Sport levert ons de heroïsche verhalen vol inspiratie. Ze zijn een welkome afleiding in het dagelijkse leven of houvast om ons aan op te trekken. Vol strijd gaan atleten de uitdagingen aan, waarbij verdriet en geluk dichtbij elkaar liggen. We genieten van de emoties en nemen het mee in onze eigen levens. Tegelijk domineert commercie de sport en de impact op het klimaat is enorm. Sport moet veranderen en kan een waardevolle rol spelen om verduurzaming te versnellen. Wat als sport ons de duurzame helden levert? Het is tijd voor duurzame sport. In dit artikel lees je daar meer over.
De impact van sport op het klimaat
De sportwereld is in veertig jaar tijd uitgegroeid tot een immense industrie met in 2020 een waarde van zo’n 500 miljard dollar (Wilby, 2022). Het zijn de sportproducten, tickets, sponsors, voedingsproducten, tv-rechten en verkoop van spelers die voor de enorme winsten zorgen. Het is dan ook niet vreemd om te bedenken dat sport ontzettend veel mensen raakt. Van professionele sporters, tot amateur sporters, mensen bij sponsorbedrijven, mensen die faciliteiten bouwen en onderhouden en uiteraard alle fans die bijna dagelijks hun sporthelden en -clubs volgen. Zowel socio-economisch als cultureel is sport essentieel voor onze samenleving.
Tegelijk heeft de sportwereld ook veel impact op het klimaat (Goldblatt, 2020). Met het globaliseren van de sport is sporttoerisme ontstaan en is de afzetmarkt om merchandise te produceren en verkopen gegroeid. Fans veroorzaken dan ook een groot deel van de uitstoot van broeikasgassen in de sportwereld (Triantafyllidis, 2020). Globalisering van sport betekent ook dat sporters, staf, media, officials, allerlei sportmaterialen en fans geregeld grote afstanden overbruggen. Daarin is CO2-intensief vervoer, zoals vliegtuigen en schepen, de norm. En hoeveel nieuwe faciliteiten en stadions blijven we bouwen? Ieder sportevenement in een nieuwe stad met nieuwe faciliteiten. Tot slot stimuleren de commerciële belangen van sponsors (Gazprom, Emirates, Toyota, Nike) en tv-rechten een niet-duurzame levensstijl het promoten van vliegen, benzine auto’s en veel sportkleding of -merchandise (Gammelsæter, 2023).
Hoeveel de sportwereld uitstoot moet dan ook op veel aannames gebaseerd worden, maar komt naar schatting uit op 300 tot 350 megaton CO2e per jaar.
Hoeveel stoot de sportwereld uit?
Wat is dan de impact van sport op het klimaat? Ondanks dat sport leeft van statistieken meten organisaties hun evenementen en competities nog zeer beperkt als het gaat om uitstoot van broeikasgassen. Hoeveel de sportwereld uitstoot moet dan ook op veel aannames gebaseerd worden, maar komt naar schatting uit op 300 tot 350 megaton CO2e per jaar (Goldblatt, 2020). In deze schatting ontbreekt de impact van merchandise en zijn er verschillen in definities. De uitstoot van de Olympische Spelen in Beijing 2008 kwam uit op 1 megaton CO2e, maar daarin werd transport en accommodatie van toeschouwers niet meegenomen. Bij Rio was het 3,4 megaton CO2e omdat transsport en bouw beter werden meegenomen (Goldblatt, 2020). Naast sportevenementen zijn er nog de vele professionele competities, zoals de eredivisie voetbal, Champions League, PGA golf of het Amerikaanse honkbal. Omdat competities zich uitstrekken over een langere periode, en dus minder afgebakend zijn, is het bepalen van die impact extra uitdagend.
Hoe bepaal je de impact van sport?
Bepalen wat de impact is sport op het klimaat is niet eenvoudig. De sportwereld is namelijk erg divers. Veel verschillende bronnen en activiteiten uitstoot van broeikasgassen veroorzaken. Denk bijvoorbeeld aan personen (sporters, teams, media, officials, fans), sportmaterialen (schoenen, boten, fietsen, kleding, etc.), faciliteiten bij gebruik, onderhoud en bouw (stadions, sportvelden, etc.) of een sportevenement (WK voetbal, Olympische Spelen) in zijn geheel. Tegelijk heb je nog de impact van sponsoren en de activiteiten van toeschouwers zoals vervoer, accommodaties voor verblijf en afval. Het is een complexe vraag die tijd en geld kost. Toch hebben verschillende onderzoekers CO2-voetafdrukken weten te bepalen voor verschillende onderdelen en evenementen.
Hoe werkt het berekenen van een CO2-voetafdruk? Via het wereldwijd geaccepteerde Greenhouse Gas Protocol kun je de uitstoot van broeikasgassen in drie scopes bepalen:
- Scope 1: directe CO2-uitstoot, veroorzaakt door eigen bronnen binnen de organisatie.
- Scope 2: indirecte CO2-uitstoot door opwekking van ingekochte en verbruikte elektriciteit- of warmte.
- Scope 3: indirecte CO2-uitstoot in de waardeketing die door activiteiten van de organisatie worden veroorzaakt.
Sportorganisaties, clubs of atleten kunnen dus hun C02-voetafdruk (laten) berekenen. Bij die berekeningen speelt nog wel een definitie kwestie. Welke activiteiten vallen er binnen scope 3? Hoort de uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt door het vervoer of het verblijf van fans binnen de impact van een sportclub? En wat als het gaat om de afval die fans produceren, of de merchandise die ze kopen? Die discussie is nog niet beslecht.
Kijken we naar de grootste sportclubs en -organisaties dan valt het op dat deze gesponsord worden door fossiele brandstof bedrijven, vliegtuigmaatschappijen en automerken.
Wat doet de sportwereld op dit moment?
In 2016 lanceerde de Verenigde Naties het Sports for Climate Action Initiative om de sportwereld te verbinden, richting te geven en politieke urgentie te stimuleren. Het plan bestaat uit het formuleren van een strategie, het meten en begrijpen van je impact (scope 1, 2 en 3), acties bepalen om uitstoot te verminderen, kennis verspreiden, beter klimaatgedrag promoten en tot slot communiceren over beter klimaatgedrag met als doel de samenleving te motiveren en activeren. In het verdrag ontbreken helaas doelstellingen, enige urgentie en mechanismes ter controle waardoor de sportwereld ook minder daadkrachtig, snel en met veel impact verandert (Wilby, 2022). Slogans en boodschappen over CO2-compensatie zijn er wel, maar veel impactvolle aanpassingen nog niet. Zo zijn er bij de Olympische Spelen van Tokyo wel veel maatregelen genomen zoals hergebruik van faciliteiten, energiezuinig vervoer en afvalbeperking, maar kwam de uitstoot van broeikasgassen, ondanks beperkte toeschouwersaantallen door Covid-19, toch uit op zo’n 1,9 tot 2,4 megaton CO2. Tegelijk claimt het IOC wel klimaatneutraal te zijn met 4,38 megaton CO2 aan carbon credits. En ook bij het WK in Qatar waren carbon credits erg populair om niet-duurzame activiteiten te compenseren.
Kijken we naar de grootste sportclubs en -organisaties dan valt het op dat deze gesponsord worden door fossiele brandstof bedrijven, vliegtuigmaatschappijen en automerken, zoals Gazprom, Ineos, Emirates, Qatar Airways, Toyota en Audi (Tricarico, 2021). Daarmee promoot de sportwereld een levensstijl die leidt tot een grote CO2-voetafdruk en is het afhankelijk van bedrijven die geraakt worden bij snelle verduurzaming van de samenleving. Dat is het tegenovergestelde van wat de sportwereld zou moeten willen en doen. In Nederland heeft NOC*NSF aandacht voor duurzaamheid als het gaat om amateursporters en sportaccommodaties. In samenwerking met More2Win en Copper8 heeft NOC*NSF ook een Chef de Emission aangesteld. Toch zijn er nog weinig grote aanpassingen zichtbaar om de impact van vervoer, sporttoerisme, consumptie van sportproducten en grote sportevenementen te verminderen .
Duurzame sport is een kans
Sport en sporters zijn een ultieme bron om mensen verhalen te geven die steun bieden in de uitdagingen van het dagelijkse leven. Het zijn de dromen over het onmogelijke die kinderen, jongeren en volwassenen een doel geven om naartoe te werken. Het zijn de heroïsche verhalen die je vertellen dat je altijd moet blijven geloven in wonderen, en dat twijfel en tegenslag te overkomen zijn. Sport laat ons zien dat individuen en teams met passie en doorzettingsvermogen grenzen kunnen verleggen.
Naast het feit dat de sportwereld een flinke bijdrage heeft aan de uitstoot van broeikasgassen en dus genoodzaakt is die te verlagen, levert verduurzaming van de sportwereld ook veel op. Atleten en clubs hebben een enorm bereik en kunnen veel impact maken als het gaat om hun klimaatgedrag. Fans kijken op naar hun sporthelden en hun verhalen, waardoor voorbeeldgedrag van atleten enorm belangrijk is voor ons eigen gedrag in het dagelijkse leven. Daarnaast kan de sportwereld een katalysator zijn voor andere bedrijven en overheden. Als zij verduurzamen kunnen ze andere bedrijven meetrekken.
Het is onvermijdelijk dat er naast efficiëntere reisschema’s ook aanpassingen komen naar meer lokaal, minder en tegelijk kleinere wereldwijde sportevenementen en competities.
Hoe kan de sportwereld verduurzamen?
In de eerste plaats is het van belang dat de sportwereld zijn directe uitstoot drastisch vermindert door het gebruik van fossiele brandstoffen te minimaliseren. Overstappen op hernieuwbare energie en schonere vervoersmiddelen zoals de trein, elektrische bus of auto, metro’s en fiets. En onnodige reizen elimineren. Dit begint met een strategie, het meten van de emissies en een actieplan. Het is onvermijdelijk dat er naast efficiëntere reisschema’s ook aanpassingen komen naar meer lokaal, minder en tegelijk kleinere wereldwijde sportevenementen en competities (Gammelsæter, 2022). En als het gaat om promotie en beïnvloeding van fans dan is het aan de sportwereld om ons goede voorbeelden te tonen, kennis te verspreiden en beter klimaatgedrag te stimuleren. De sportwereld kan bijvoorbeeld het volgende doen:
- Het aantal reizen minimaliseren.
- Reisafstanden minimaliseren.
- Overstappen op alleen elektrisch vervoer.
- Promoot fietsen, wandelen, OV en autodelen.
- 100% hernieuwbare energie in faciliteiten (stadions, etc.).
- Plantaardig voedsel voor spelers en fans.
- Hergebruik van bestaande faciliteiten.
- Slow fashion stimuleren.
- Retail verkopen beperken.
- Inspireer je fanbase.
- Afval minimaliseren.
Daarnaast is een less-is-more principe niet onwaarschijnlijk voor grote sportevenementen en competities (Gammelsæter, 2022). Wat als we één keer in de vijf jaar een sportevenement organiseren waarin een select aantal topatleten met elkaar de strijd aan zou gaan? De steden waar deze evenementen plaatsvinden beperken we dan een klein aantal zodat faciliteiten en infrastructuur keer op keer grotendeels hergebruikt kunnen worden.
Kan de sportwereld veranderen?
Of de sportwereld in staat is om te veranderen is de grote vraag. In de afgelopen veertig jaar heeft commercialisering ervoor gezorgd dat sport met name draait om prestaties, status, inkomsten, winnaars en records. MacIntyre (1984) noemt dit de ‘external goods’ van sport, ofwel doelen die je buiten het spel kunt bereiken. Deze externe doelen zijn schaars. Zo zorgt een nieuw record ervoor dat toekomstige sporters het lastiger hebben om dat doel te bereiken doel (Loland, 2007), of zorgt het bereiken van meer inkomsten ook voor uitputting van grondstoffen en natuurgebieden (Thibault, 2009). Intussen zijn ook de belangen vanuit sponsors en overheden enorm toegenomen. Sport is nu een industrie die veel winst moet maken en groeien. Meer en grotere sportevenementen, een grotere actieve fanbase, meer verkoop en uiteindelijk ook steeds meer eisen aan sporters. Commercialisering drijft de sportwereld waardoor het zichzelf lastig heeft gemaakt om te verduurzamen.
Aan de andere kant van die ‘external goods’ staan volgens MacIntyre (1984) de ‘internal goods’ die je met sport kunt bereiken: het onder de knie krijgen en steeds beter worden in vaardigheden en onderdelen. Het is de sublieme aanname van een voetballer, het talent om te zien wat de tegenstander gaat doen of het gevoel bij het slaan van een perfecte drop-shot. Deze waardes zijn voor iedere beoefenaar te ervaren en zijn tevens tijdloos. Een race of wedstrijd in 2022 is niet per se spannender dan voorgaande races of wedstrijden uit 1960 of 1990 (Gammelsæter, 2022). In de internal goods zit een kans voor de sportwereld. Laat sport weer meer draaien om het spel zelf.
Voorbeelden van duurzame sport
FC Forest Green Rovers is een vaak genoemd voorbeeld van een duurzame sportclub. Deze voetbalclub heeft een stadion dat draait op zon- en windenergie, rijdt elektrische auto’s, serveert spelers en fans alleen plantaardig voedsel en communiceert proactief naar fans over wat je kunt doen voor een beter klimaat. In andere sporten, zoals gravelfietsen of trail running, lijkt de populariteit te zijn ontstaan omdat het juist meer draait om de sport zelf, de uitdaging en de verbondenheid met elkaar, maar ligt commercialisering en groei van wereldwijde events wel op de loer. Media kunnen aan de benodigde verandering naar duurzame sport bijdragen door andere verhalen te vertellen dan vooral winst, succes, groei en records. En als de sportwereld iets gewend is dan is het wel de lat hoog leggen. Het is de hoogste tijd voor duurzame sport.
Bronnen:
- Gammelsæter, H. 2023 – Code Red for Elite Sport.
- Wilby, R. et al, 2022 – Impacts of sport emissions on climate measurement.
- Goldblatt, D. 2020 – Playing against the clock.
- Tricarico, E., en Simms, A. 2021 – Sweat not oil.
- Verenigde Naties, 2022 – Addressing Climate Change Through Sport.
- Triantafyllidis, S. 2020 – Environmental change, the sport industry, and Covid-19.
- Thibault, L. 2009 – Globalization of Sport: An Inconvenient Truth.
